De »Actie M«

Meubeltransport in de context van massamoord

Niet alleen kunstcollecties en bibliotheken, maar ook allerlei meubels en huisraad uit Joodse bezittingen werden in heel Europa geplunderd. In de bezette landen van West-Europa, de Benelux en Frankrijk werd een bijzonder systematische aanpak gevolgd - en speciaal voor dit doel werd »Aktion M« gelanceerd. »M« staat voor meubilair.

Het begon op 14 januari 1942 op instructie van Reichsleiter Alfred Rosenberg, die onmiddellijk contact had opgenomen met Hitler. Het opperbevel van het leger was er ook bij betrokken en de verantwoordelijken waren zich ervan bewust dat dit niet »alleen« de facto maar ook de jure roof was. De Duitse ambassadeur in Parijs schreef een memo: »Vanuit formeel juridisch oogpunt is er geen wettelijke basis voor de maatregel.« In plaats daarvan was het nodig om zich te beroepen op de »historische rechtvaardiging«. Toen Alfred Rosenberg in 1946 in Neurenberg ter dood werd veroordeeld, was zijn verantwoordelijkheid voor het »systeem van georganiseerde plundering van openbaar en privé bezit in alle binnengevallen landen van Europa« één van de vier redenen die werden gegeven.

In 1944 werden 735 treinen ingezet als onderdeel van »Aktion M«, die 29.463 wagonladingen naar Duitsland brachten, evenals minstens 580 vrachtschepen. Maar hoe enorm de hoeveelheden ook waren, de autoriteiten wilden meer: in september 1943 bekritiseerde een auditrapport het aanzienlijke personeelstekort dat het werk belemmerde, vooral »op het gebied van transport«. Er was »aanzienlijke achterstand« bij de evacuatie van de 70.000 Joodse flats en huizen die al geregistreerd waren. Het was daarom »absoluut noodzakelijk om zo snel mogelijk meer Duits personeel aan te trekken voor de verhuizing«.

Het enorme aantal meubels en huishoudelijke artikelen dat werd geveild en verdeeld onder de Duitse »nationale gemeenschap« werd beschouwd als »van vitaal belang« voor het behoud van het moreel in oorlogstijd, ook met het oog op het toenemende aantal bombardementen. In Luik kreeg de Sicherheitsdienst (SD) bijvoorbeeld de opdracht om de arrestatie van Joodse inwoners »zo snel mogelijk« te bespoedigen zodat hun meubilair kon worden »vrijgegeven«.

Henning Bleyl

Bronvermelding
Henning Bleyl: Möbeltransporte im Kontext des Massenmords, In: Irene Nierhaus et al. (eds.): Unbehaust Wohnen, Mariann Steegmann Institut der Universität Bremen Bremen 2019