dpa 29.08.2023
DSM lanceert databank voor geroofd Joods bezit
Het Provenance Research-team van het Duitse Scheepvaartmuseum (DSM) / Leibniz Instituut voor maritieme geschiedenis lanceert de eerste database die kan worden gebruikt om te zoeken naar eigendommen die tijdens het nazi-tijdperk zijn onteigend van Joodse vluchtelingen. De officiële lancering van de LostLift-database is op 1 september - de dag waarop in 1939 de Tweede Wereldoorlog begon.
Eva Evans was 14 jaar oud toen haar ouders de schilderijen van de muren van hun grote Berlijnse flat haalden, kandelaars zorgvuldig inpakten en alle huisraad in dozen stopten om ze naar Groot-Brittannië te sturen. Het leven onder de nationaalsocialisten werd steeds gevaarlijker voor de Joodse familie. Eenmaal aangekomen in het land dat het nieuwe thuis van de inmiddels 99-jarige zou worden, wachtte de familie tevergeefs op de verhuisgoederen. Ze zouden Groot-Brittannië per schip bereiken. Maar alleen de handbagage van veel van de zogenaamde liftwagens - zoals de verhuisdozen werden genoemd - kwam aan. Alle andere dozen werden geveild, hoorde Evans een paar weken geleden. Meer dan een halve eeuw later helpt de Britse vrouw, die een boek schreef over haar leven als vluchteling, het spoor van de vermiste verhuisgoederen op te sporen.
»Mevrouw Evans is de eerste hedendaagse getuige die naar voren is gekomen naar aanleiding van ons onderzoek. Anders zijn het de afstammelingen die dat doen,« zegt Dr Kathrin Kleibl, een herkomstonderzoeker die de herkomst en verblijfplaats van in beslag genomen en geveilde huisraad opspoort. Eva Evans herinnert zich nog levendig hoe de douanebeambte naar de flat kwam en de lijsten nauwkeurig onderzocht. »Ik stuurde haar het veilingverslag dat ik in het archief had gevonden en ze kon me helpen om sommige items te identificeren. Dat was heel ontroerend, omdat ze enerzijds een stuk familiegeschiedenis kon herwaarderen en het anderzijds belangrijke informatie opleverde voor herkomstonderzoek,« zegt Kleibl.
Sinds 2018 onderzoeken twee onderzoeksprojecten van de DSM, gefinancierd door de German Lost Art Foundation, de onteigeningsprocessen van Joodse mensen in de havens van Bremen en Hamburg. Dr. Kathrin Kleibl en Susanne Kiel verrichten nauwgezet speurwerk om duizenden documenten uit de staatsarchieven van Hamburg en Bremen te onderzoeken. In de afgelopen jaren hebben ze informatie over geveilde meubels, muziekinstrumenten, schilderijen enz. ingevoerd in de LostLift database - de eerste en enige in zijn soort tot nu toe. Er zijn al 5.500 vermeldingen in het personenregister. Daar zijn nog eens zo’n 3200 concrete gevallen van diefstal aan toegevoegd. Elk item reconstrueert het pad van de bezittingen van een gezin aan de hand van de situatie zoals die is overgeleverd - van het achterlaten van het huis bij een transporteur tot inbeslagname in een havenstad en uiteindelijk de veiling van het eigendom. De dossiers van de restitutieprocedures die door de families in de naoorlogse periode werden aangevraagd, maken het beeld compleet. Bovendien kan informatie over de individuele betrokken partijen - benadeelde families zelf, rederijen, rechtbanken of kopers van de voorwerpen - nu met één muisklik online worden opgezocht.
»We willen de database gebruiken om de aandacht te vestigen op dit aspect van de plundering van Joden onder het nationaalsocialisme, dat tot nu toe weinig is geanalyseerd, en mensen aanmoedigen - vooral in Bremen en Hamburg - om ons meer informatie te geven. Zijn er erfstukken die niet duidelijk uit de familie afkomstig zijn, maar tijdens de oorlog werden gekocht?« vraagt Kleibl. De herkomstonderzoekers zijn op de hoogte van de perfide infrastructuur onder de nationaalsocialisten: bijna alle burgers, kleine transportbedrijven en handelaren waren betrokken bij de veilingen.
Het werk van de onderzoekers is een startsein en zou een golf kunnen ontketenen. Het team is nog maar net begonnen, want de Duits-Engelse database groeit met de minuut bij elke invoer. In termen van de loop van de geschiedenis komt de herwaardering echter 75 jaar te laat. »Wat we nu doen, hadden we al veel eerder moeten doen. Maar in de oprichtingsfase van de Federale Republiek hield men zich stil om mogelijke herstelbetalingen af te wenden en om niet met de schuld geconfronteerd te worden. We treden als het ware in de voetsporen van de voormalige Restitutiebureaus, maar we gaan nog verder in ons onderzoek: we maken duidelijk dat de mensen die naar het buitenland vluchtten ook slachtoffers waren van het nationaalsocialistische Duitsland,« zegt Kiel.
De LostLift database kan worden geraadpleegd op lostlift.dsm.museum
